Nhân dịp 3 năm Hiệp định EVFTA có hiệu lực (1/8/2020-2023), bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy, tham tán Thương mại Việt Nam tại Thụy Điển, kiêm nhiệm các nước Bắc Âu đã có bài trả lời phỏng vấn Thông tấn xã Việt Nam tại Đức.

  1. Bà đánh giá như thế nào về hiệu quả cả EVFTA đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam sang châu Âu nói chung, khu vực Bắc Âu nói riêng. Với nông sản – vốn là thế mạnh của VN tại EU trong những năm gần đây, EVFTA đã mang lại những lợi ích đặc biệt gì cho doanh nghiệp ta, đặc biệt là với mặt hàng gạo hiện nay tại thị trường Bắc Âu? 

Rất khó đánh giá tác động của EVFTA với hàng hóa xuất khẩu sang EU nói chung và khu vực Bắc Âu nói riêng do Hiệp định đi vào thực thi đúng trong giai đoạn bất ổn của kinh tế thế giới từ đại dịch Covid, đến xung đột Nga – Ukraine đã làm đứt gãy chuỗi cung cầu, khủng hoảng năng lượng, lương thực, lạm phát cao, người dân cắt giảm chi tiêu.

Nhưng phải khẳng định rằng EVFTA  chắc chắn giúp giảm nhẹ bớt các tác động tiêu cực đối với nền kinh tế và dần sẽ phát huy hiệu quả của nó.

Đối với thị trường Bắc Âu, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam từ 2020-2022 không bị sụt giảm, kể cả lúc khó khăn nhất do Covid, và đạt mức tăng trung bình 14,7%/năm trong giai đoạn này (theo số liệu thống kê của các nước Bắc Âu). Tuy nhiên, đây là thị trường nhỏ, vị trí địa lý xa xôi, do vậy, các nước này thường nhập khẩu nội khối. Hơn 70% kim ngạch nhập khẩu của khu vực này đến từ các nước trong khu vực kinh tế châu Âu. Mặc dù, Hiệp định EVFTA giúp cho sự hiện diện hàng hóa của Việt Nam ngày càng nhiều trên thị trường nhưng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam chưa có sự tăng trưởng tương xứng do các nước này vẫn chủ yếu nhập khẩu hàng Việt Nam qua các nước trung gian khác tại EU như Đức, Bỉ, Hà Lan, Pháp, Ba Lan.

Đối với mặt hàng nông thủy sản, mặc dù thị phần chưa nhiều, nhưng hầu như kim ngạch xuất khẩu sau khi có EVFTA đều tăng, như gạo tăng trung bình 26,2%/năm, thủy sản tăng 9,1%, hạt tiêu tăng 14,1%, cà phê tăng 12,2% trong giai đoạn 2020-2022…

Đặc biệt đối với mặt hàng gạo tại Thụy Điển từ chỗ vắng bóng trên thị trường, kim ngạch chỉ vài chục ngàn USD đã đạt mức trên 4 triệu USD trong năm 2022.

  1. Ở chiều ngược lại, ông/bà đánh giá như thế nào về  lợi ích mà EVFTA mang lại cho chính các nước EU và Bắc Âu, qua đó có thể gợi ý cho chúng ta những điều chỉnh phù hợp để gia tăng lợi ích của mình?

Các doanh nghiệp Bắc Âu, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, vận hành tương đối khép kín, ưu tiên thị trường trong nước và các thị trường các nước châu Âu xung quanh. Nhưng do nhiều biến động dồn dập, liên tục của thế giới trong mấy năm gần đây từ chiến tranh thương mại giữa các nước lớn, đại dịch Covid-19, hay cuộc xung đột Nga-Ukraine, các doanh nghiệp Bắc Âu cũng đang phải hướng ra bên ngoài nhằm đối phó với tình trạng đứt gẫy các chuỗi cung ứng, sản xuất, vận tải. Một mặt, các doanh nghiệp này duy trì hoạt động kinh doanh, sản xuất trong nước và các thị trường xung quanh, mặt khác, chủ động tìm kiếm các thị trường mới, chuyển dịch đầu tư, thương mại. Trong bối cảnh đó, Việt Nam nổi lên như là một điểm chuyển dịch hấp dẫn do có Hiệp định EVFTA.

Việt Nam hấp dẫn các doanh nghiệp EU nói chung và Bắc Âu nói riêng ở thị trường gần 100 triệu dân, có tầng lớp trung lưu đang phát triển nhanh, có lực lượng lao động trẻ. Ngoài ra, các cam kết mạnh mẽ của Chính phủ trong việc đưa mức phát thải ròng về 0 vào năm 2050, cũng như xu hướng “Trung Quốc +1”  cũng là yếu tố quyết định chính để kéo sự chuyển dịch của các nước Bắc Âu về Việt Nam.

Các doanh nghiệp Bắc Âu bắt đầu quan tâm đầu tư vào Việt Nam, trong đó, Đan Mạch nổi lên là một nhà đầu tư mới, chỉ riêng Lego trong năm 2022 đã đầu tư hơn 1,3 tỷ USD để xây dựng nhà máy tại Việt Nam.

Các doanh nghiệp muốn chuyển dịch đầu tư nhà máy sản xuất tại Việt Nam để hưởng các ưu đãi từ EVFTA khi xuất khẩu ngược lại vào thị trường EU. Việc này vừa giúp chúng ta thu hút đầu tư, vừa đẩy mạnh việc “xuất khẩu tại chỗ”.

Việc các doanh nghiệp lớn, phát triển bền vững như Lego đầu tư vào Việt Nam cũng có giá trị lan toả, giúp khuyến khích các doanh nghiệp các nước khác tiếp tục đầu tư vào Việt Nam.

  1. Theo ông/bà, hàng hóa xuất khẩu của VN nói chung hiện nay vẫn phải đối mặt với những khó khăn gì khi xâm nhập thị trường EU, cũng như thị trường Bắc Âu?

Hàng hóa Việt Nam xuất khẩu sang thị trường Bắc Âu nếu muốn hưởng ưu đãi thuế quan trước hết phải tuân thủ các qui định về xuất xứ từ giai đoạn sản xuất nguyên liệu. Tuy nhiên, hầu hết các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam lại chưa chủ động được nguồn nguyên liệu nên đây sẽ là một khó khăn, thách thức đối với doanh nghiệp Việt Nam.

Ngoài chứng nhận xuất xứ, doanh nghiệp Việt Nam cũng phải tuân thủ các qui định khắt khe khác, ví dụ như, các nước Bắc Âu là vấn đề môi trường, tiêu chuẩn kỹ thuật. Vượt qua được các khó khăn này, hàng hóa của chúng ta sẽ có chỗ đứng vững chắc tại thị trường Bắc Âu nói riêng và thị trường EU nói chung.

Ngoài ra, Bắc Âu là thị trường xa nhưng chưa có đường bay thẳng từ Việt Nam sang khu vực này, cũng như chưa có các hợp tác về cảng biển và cảng hàng không, cũng là một nguyên nhân hàng xuất khẩu của chúng ta chưa tận dụng được hết cơ hội do Hiệp định EVFTA đem lại.

  1. Theo ông/bà, để vượt qua những khó khăn đó cũng như phát huy tối đa lợi ích từ EVFTA, từ phía các doanh nghiệp cần có những điều chỉnh gì và từ phía Chính phủ VN, Thương vụ đã có những sự hỗ trợ như thế nào?

Về phía doanh nghiệp, cần đặc biệt quan tâm đến vấn đề đáp ứng các qui định khắt khe của thị trường. Tuy nhiên, đấy mới chỉ là điều kiện cần, chưa phải điều kiện đủ. Ngoài các qui định bắt buộc phải tuân thủ, các yêu cầu bổ sung của các nhà nhập khẩu cũng quan trọng không kém. Các nhà nhập khẩu lại dựa vào nhu cầu, thị hiếu của người tiêu dùng để điều chỉnh cho phù hợp.

Các nước Bắc Âu đặc biệt quan tâm đến vấn đề bảo vệ môi trường và an toàn của người sử dụng. Trong thời gian tới, rất nhiều qui định mới sẽ được ra đời đều hướng tới hai mối quan tâm này, đặc biệt là Thỏa thuận Xanh châu Âu. Do vậy, các doanh nghiệp Việt Nam cần lưu ý thường xuyên cập nhật thông tin, chủ động tìm hiểu, đánh giá tác động tiềm năng của các chính sách mới đối với hoạt động và xuất khẩu của doanh nghiệp. Các doanh nghiệp cũng cần cân nhắc áp dụng các biện pháp bền vững và thân thiện với môi trường hơn, chẳng hạn như giảm phát thải khí nhà kính, tăng hiệu quả sử dụng năng lượng và sử dụng vật liệu tái chế, cân nhắc việc thay đổi mô hình sản xuất, chuyển từ mô hình sản xuất và xuất khẩu chỉ tập trung vào sản lượng sang mô hình sản xuất hiện đại, chú trọng tới yếu tố môi trường và phát triển bền vững, đồng thời với việc chuyển đổi số và áp dụng các công nghệ mới trong hoạt động sản xuất.

Từ phía Chính phủ VN, Bộ Công Thương, Thương vụ luôn đồng hành cùng các doanh nghiệp để tận dụng từng cơ hội dù nhỏ nhất do EVFTA mang lại. Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển thường xuyên cập nhật thông tin thị trường và có riêng một chuyên mục về EVFTA trên trang website của Thương vụ https://vietnordic.com/. Chúng tôi cũng tích cực quảng bá lợi ích của Hiệp định EVFTA cho các nhà nhập khẩu khu vực Bắc Âu. Nếu họ nhận ra lợi ích của Hiệp định này sẽ tự động chuyển sang nhập khẩu hàng hóa từ Việt Nam.

Các hoạt động xúc tiến thương mại và kết nối giao thương cũng thường xuyên được tiến hành.

Ví dụ, từ ngày 13-15/9/2023 tại TP. Hồ Chí Minh, Bộ Công Thương sẽ chủ trì tổ chức chuỗi sự kiện kết nối chuỗi cung ứng hàng hóa quốc tế Chuỗi sự kiện bao gồm các hội nghị, hội thảo, hoạt động kết nối giao thương và Triển lãm Kết nối chuỗi cung ứng hàng hóa quốc tế – Viet Nam International Sourcing Expo 2023. Sự kiện nhằm hỗ trợ hiệu quả cho doanh nghiệp trong nỗ lực tham gia sâu hơn vào chuỗi sản xuất và cung ứng toàn cầu, thích ứng với xu thế hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, cũng như thúc đẩy kết nối giữa các kênh phân phối, nhà nhập khẩu nước ngoài với các doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu trong nước.

Theo kế hoạch triển khai, Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển đã tiến hành quảng bá Viet Nam International Sourcing 2023 rộng rãi trên các kênh thông tin và chủ động, tích cực tìm kiếm, tiếp xúc, làm việc vận động, mời các đoàn thu mua, doanh nghiệp nhập khẩu, doanh nghiệp phân phối nước sở tại vào Việt Nam tham gia chuỗi hoạt động triển lãm, hội thảo nói trên.

Chúng tôi dự kiến tổ chức đoàn thu mua với hơn 10 doanh nghiệp Bắc Âu về tham dự sự kiện lần này. Ngoài ra, đối tác mua hàng tiềm năng như IKEA, H&M dự kiến sẽ cử đại diện mua hàng của họ ở khu vực châu Á và ở Việt Nam tham dự sự kiện. Các doanh nghiệp Thuỵ Điển mong muốn được gặp gỡ giao thương tại Triển lãm với các doanh nghiệp có sản phẩm chất lượng cao, đã đạt các chứng chỉ quốc tế, ở các ngành hàng Việt Nam có thế mạnh như thực phẩm, dệt may, giày dép, đồ thể thao, đồ gia dụng và nội thất…

Chúng tôi kỳ vọng thông qua chuỗi sự kiện doanh nghiệp Bắc Âu sẽ tìm thêm được nhiều nguồn hàng từ Việt Nam và có được các thoả thuận thương mại cũng như các ý tưởng kinh doanh mới gợi mở sau các diễn đàn, hội thảo, tiếp xúc giao thương.